Esrar Bağımlılığı için BDT | Kl. Psk. Dr. Oya Mortan Sevi

Esrar Bağımlılığı için Bilişsel Davranışçı Terapi

Dr. Oya Mortan Sevi

Bu program 16 yaş ve üstü kadın ve erkek danışanlar için uygulanabilir. 12 haftalık- haftada bir kez yürütülen 90 dakikalık grup ya da 60 dakikalık bireysel seanslardan oluşmaktadır. Program oluşturulurken gevşeme egzersizleri, bilişsel stratejiler ve iletişim becerileri müdahalelerinden yararlanılmıştır. Bu bütünleştirilmiş bilişsel-davranışçı yaklaşım pek çok teknik sunarak katılımcıları bireyselleştirilmiş kendini kontrol planları geliştirmeye teşvik etmektedir. Her katılımcı her tekniği kullanmamakla birlikte (örn. bilişsel yeniden yapılandırma) çoğunluğu terapiyi birden fazla teknik ya da müdahaleden oluşan kendini kontrol planlarıyla tamamlamaktadırlar. Teorik olarak birey ne kadar çok teknik ya da müdahale edinirse, tetikleyici olaylara yönelik kontrolünü o kadar iyi sağlayabilecektir.

Bu programın grup şeklinde uygulanması rol canlandırma ve davranışsal etkinlikler için daha fazla seçenek yaratacaktır. İdeal grup üye sayısı 8’dir, ancak bu sayı 5-10 arasında değişebilir. Bununla birlikte istenirse bireysel olarak da uygulanabilir. 2. Seanstan itibaren seansta öğrenilenler ile ilgili uygulamalı ev ödevleri verilerek öğrenilenlerin pekiştirilmesi sağlanır. 12 seansın bitiminden sonra önce ayda 1 olarak başlanan ve giderek araların açıldığı (bireyin hayatında karşılaştığı sorunların ve çözüm yollarının ele alındığı) kendine destek seanslarının planlanması önerilir.

1. Seans: Terapötik İşbirliği

İlk seansta amaç işbirliğinin kurulması ve seanslar boyunca yapılacakların bireye anlatılarak terapiye ilişkin motivasyonunun sağlanmasıdır. Esrar kullanımı hakkında detaylı bilgi alınır. Bireyin gündelik hayatı, baş etme kaynakları ve sosyal destek kaynakları ayrıntılı şekilde ele alınır.

2. Seans: Olaylar ve İpuçları- Kontrolü Sağlamak için Kavramsal bir Çerçeve

Bu seans bireye bir istek nöbetini nasıl analiz edeceğini ve isteğin kontrolden çıkma olasılığına ilişkin durumlar ve ipuçlarını nasıl belirleyeceğini öğretecektir. Seansa ev ödevlerini kontrol ederek başlanır ve durumlar ve ipuçlarını tanıtılarak ve tartışılarak devam edilir.

Bireylerin isteklerini tetikleyen önemli durumların bir listesini yapmaları istenir. Durumlar ve durumlara ilişkin yorumlarını ayırt etmelerine yardımcı olmaya çalışılır. Durumlar etmenlerdir; yorumlar ise görüşler, değer yargıları veya durumlara ilişkin algılardır.

3 ve 4. Seanslar: Kendilik Kontrolü için bir Plan Geliştirmeyi Sağlamak

Bu seansta bireylerin isteklerini kontrol etmek için bilişsel-davranışsal teknikleri öğrenmeleri ve uygulamaya başlamaları amaçlanmıştır. Bu plan hem anlık teknikleri hem de önleme tekniklerini içermelidir. İlk olarak mola tekniği ile nefes egzersizi öğretilir.

Bir kontrol planı geliştirmedeki temel düşünce farklı teknikleri denemek ve içinden sizin için en yararlı olanları belirlemek ve kendinizi kontrol etmek için kullanmaktır. Bunlardan ilki mola vermektir. Mola ilk seansta da belirtildiği gibi önemli kendilik yönetimi tekniğidir. Mola isteği tetikleyen bir ortamı ya da durumu terk etmektir. Molalar başka tekniklerle bir arada da kullanılabilir. Mola verip yürüyüşe çıkabilir, mola verip güvendiğiniz bir arkadaşınızı arayabilir ya da dergi okuyabilirsiniz. Bunlar bu süre içinde sakinleşmenizi sağlar.

Fiziksel ipuçları sıklıkla stres tepkileridir. Bu stres tepkisinde sinir sistemi aktive olur ve bu uyarılmışlık durumunda birey tetikleyicilere daha kolay şekilde tepki verir. Ancak gevşemeyi öğrenerek sinir sistemindeki bu uyarılmışlık durumunu yatıştırmak mümkün olabilir.

5-6. Seanslar: İstek -> Eylem Döngüsü: Bu döngü nasıl değiştirilir?

İstek artışı, eylem ve eylem sonrası olmak üzere üç aşamalı döngüsü tanıtılır.

Bu süreçte istek artışı aşaması, isteğin oluşmaya başladığını gösteren ipuçlarıyla karakterizedir. Bu ipuçları fiziksel, davranışsal, duygusal ve bilişsel olabilir. Bu ipuçları uyarıcı işaretler veya isteği tetikleyen durumlara yönelik tepkilerdir. Kırmızı bayraklı durumlar geçmiş durumlardan dolayı özellikle duyarlı olduğunuzu olaylardır. Bunlar içsel (geçmişte istek yaratan durumlar hakkında düşünme) ya da dışsal (gerçek yaşam deneyimleri, burada ve şimdi isteği tetikleyen durumlar) süreçlerden oluşabilir.

İstek artışı sürecinin devam etmesine izin verilirse, onu eylem (esrara ulaşma) aşaması izleyecektir. Eylem aşaması isteğin kontrolsüz dışavurumudur. Bunun olumsuz sonuçları olacak ve çoğunlukla pişmanlığa karşılık gelecektir. Bu döngünün son aşaması eylem sonrası aşamasıdır. Bu aşama esrar kullanımı sonucunda sağlığımızı, işimizi, sevdiklerimizi kaybetme, pişmanlık, suçluluk duyguları yaşama gibi pek çok olumsuz sonucu içermektedir.

10 puanlık bir istekmetre üzerinde istek ipuçları dikkatlice izlenir ve eylem aşaması ortaya çıkmadan önce önlenirse o zaman eylem sonrası aşaması ortaya çıkmayacaktır. Eğer kendini kontrol tekniklerini etkili bir şekilde kullanırsanız isteğiniz 10 üzerinden 1-9 arasında kalacaktır. Bu da bizim varmak istediğimiz hedeftir. Bu sayede olumsuz sonuçların ortaya çıkmasını engellemiş ve bu döngüyü kırmış olursunuz.

Sonrasında başka bir etkili kaygı yatıştırma tekniği olan aşamalı kas gevşetme tekniği öğretilir.

7-8. Seanslar: Bilişsel Yeniden Yapılandırma- A-B-C-D Modeli ve Düşünceyi Durdurma

- A-B-C-D Modeli: Albert Ellis kendilik kontrolü için uyarlayabileceğimiz bir model geliştirmiştir. Bu modeli A-B-C-D modeli ya da akılcı-duygusal model olarak adlandırmıştır. Bu modelde “A” tetikleyici bir durum, yani kırmızı bayrak durumuna karşılık gelmektedir. “B” bu tetikleyici durumla ilgili inancı temsil eder. Ellis isteğe/dürtüye neden olanın olay değil olaya ilişkin algı ve yorumlarımız olduğunu ifade eder. “C” olayın duygusal sonuçları, yani bu algı ve yorumlarımız sonucundaki hissettiğimiz duygulardır. D ise bu algı ve yorumların gerçekçi olup olmadığına ilişkin değerlendirmeyi ve gerçekçi değil ise bunları değiştirmeyi içerir.

- Düşünceyi Durdurma: Kendini kontrol etmede kullanılabilecek bir diğer yaklaşım düşünceyi durdurmadır. A-B-C-D modeline anlık ve doğrudan bir alternatif sağlar. Bu yaklaşımda, kendinize basitçe sizde istek uyandıran düşünceyi durdurmayı söyleyin. Örneğin kendinize “Bu düşünceleri düşünmeyi bırakmalıyım. Bu şekilde düşünmeye devam edersem yalnızca başım belaya girecek.” veya “Bu duruma girme.” diyebilirsiniz. Böylece kontrolünüzü kaybetmeden önce durumu değiştirmiş olursunuz.

9 ve 10. Seanslar: Duygu ve Dürtülerin Uygun Dışa vurumu için Alternatifler

Bu seanslar kendini uygun biçimde ifade etmenin ya da duygu ve dürtüleri uygun bir biçimde dışa vurmanın alternatif yolları üzerinde durmaktadır. Bu yollar girişkenlik eğitimi ve çatışma çözüm modelini içermektedir.

Girişken davranmak başkalarıyla saygı çerçevesinde haklarınızı korumanızı sağlar. Girişkenliğin temel mesajı şudur: “benim duygularım, düşüncelerim ve inançlarım önemli ve senin düşüncelerin, duyguların ve inançların da eşit şekilde önemli.”

Girişken bir şekilde davranmanın bir yolu kolayca akılda tutulabilecek olan olan 5 aşamadan oluşan Çatışma Çözüm Modeli’ni kullanmaktır. İlk aşama çatışma yaratan sorunu belirlemedir. Sorunu belirlerken soruna özgü davranmak önemlidir. İkinci aşama çatışmayla ilişkili duyguyu belirlemeyi içerir. Bu örnekte öfkelenebilir ve kontrolünüzü kaybedebilirsiniz. Üçüncü aşama çatışma yaratan sorunun yarattığı etkiyi belirlemeyi içerir. Dördüncü aşama çatışmayı çözmeye ya da çatışmanın sürmesine izin vermeye karar vermeyi içerir. Burada önemli olan çatışmanın çözülmesinin önemli olup olmadığı, çözmeyi denememenin öfke ya da başka olumsuz duygular yaratıp yaratmayacağını belirlemektir. Eğer çatışmanın yeterince önemli olduğuna karar verirseniz beşinci aşama gereklidir. Beşinci aşama çatışmayı ele almayı ve çözümlemeyi içerir. Bu da diğer kişinin programını kontrol etmeyi kapsar. Program diğer kişi bu konuyu ele almak için zamanı olmadığı ve başka bir konuyla meşgul olduğunda çatışmayı çözmeyi ertelemeniz gerekebilir. Diğer kişiyle zaman konusunda anlaştığınızda çatışmayı, duygularınızı ve çatışmanın etkilerini tanımlayabilir ve bir çözüm isteyebilirsiniz.

11. Seans: Geçmişte Öğrenilenler Mevcut Davranışı nasıl Etkiliyor?

Bu seans esrar kullanan bireylerin geçmiş yaşantılarının şimdiki davranışlarını, duygularını, düşüncelerini ve tutumlarını nasıl etkilediğini ve şimdi aynı etkileşimleri birer yetişkin olarak diğerleriyle sürdürdüklerini anlamalarına yardımcı olmayı hedeflemektedir. Pek çok insan geçmiş yaşantılar ve şimdiki davranış arasındaki ilişkinin farkında değildir.

12. Seans: Gözden Geçirme ve Nüks Önleme

Bu seanslar şimdiye kadar ele alınan tüm tekniklerin günlük hayattaki uygulamalarını ve karşılaşılabilecek sorunları gözden geçirmeyi ve bu becerilerin gelişmesi için örnek uygulamaların yapılmasını içermektedir.

1. Kendilik kontrolüne ilişkin neler öğrendiniz?

2. Kendinizi kontrol planınızdaki teknikleri listeleyin. Kendinizi daha iyi yönetmek için bu teknikleri nasıl kullanabilirsiniz?

3. Kendinizi kontrol becerilerinizi geliştirmeye hangi yollarla devam edebilirsiniz? Geliştirilmesi gerektiğini düşündüğünüz özel alanlar var mı?